Borelioza – objawy, profilaktyka, leczenie

Borelioza z Lyme to wieloukładowa choroba zakaźna wynikająca z ukąszeń kleszczy lub zakażenia bakteriami z grupy krętków Borrelia burgdorferi.

Jest to najczęściej diagnozowana choroba odkleszczowa na świecie.

Chociaż znana jest blisko od 100 lat, dopiero w 1982 roku odkryto, że wywoływana jest ona przez złośliwe bakterie rozmnażające się w jelitach kleszczy.

Co wiemy o boreliozie? Jakie objawy uwidaczniają się z postępem choroby, a także, jak zaradzić intensyfikacji zakażenia?

 

Borelioza – znana choroba odkleszczowa

Choroba z Lyme (krętkowica kleszczowa, borelioza z Lyme) jest zakaźną, naturalną chorobą ogniskową charakteryzującą się uszkodzeniem skóry, stawów, układu nerwowego, serca, często o przewlekłym, nawracającym przebiegu.

Nazwa choroby pochodzi od nazwy miasteczka Old Lyme w Connecticut (USA), gdzie w połowie lat 70. opisano szereg przypadków zapalenia stawów po ukąszeniach kleszczy.

W Europie borelioza znana jest od dawna pod różnymi nazwami (rumień wędrujący, zespół Bannwartha), ale czynnik sprawczy został wyizolowany dopiero w 1982 roku.

Szacuje się, że w Europie występuje ponad 20 gatunków kleszczy, ale borelioza jest najczęściej przenoszona przez kleszcza pospolitego (łac. Ixodes ricinus).

Kleszcze żywią się krwią ludzi i zwierząt, a infekcja następuje po wszczepieniu kleszcza w skórę.

Nie każdy, kto zarazi się Borrelią od ukąszenia kleszcza, faktycznie zachoruje. W wielu przypadkach organizmowi udaje się pozbyć bakterii bez leczenia – takie przypadki są bezobjawowe.

Dlatego przeciwciała przeciwko Borrelii można wykryć nawet we krwi zdrowych ludzi. Statystyki pokazują, że co piąty dorosły ma niezbędne przeciwciała.

 

Borelioza – objawy

Czynnikami wywołującymi boreliozę jest kilka rodzajów Borrelia patogennych dla ludzi – Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii i Borrelia afzelii. Borrelia należą do mikroaerofilów.

Zakażenia Borrelia burgdorferi najczęściej objawiają się zapaleniem stawów (zwłaszcza w Ameryce Północnej, gdzie jest jedynym czynnikiem wywołującym boreliozę), podczas gdy B. garinii częściej powoduje problemy neurologiczne, a B. afzelii powoduje przewlekłe choroby skóry.

W przypadku wszystkich trzech patogenów występuje rumień wędrujący.

Borelioza występuje w trzech etapach, każdy z własnymi objawami. Pierwszy etap rozwoju choroby, który trwa 3-30 dni, charakteryzuje się pojawieniem się następujących objawów:

• obrzęk i zaczerwienienie w miejscu ugryzienia;

• wysypki na skórze;

• wzrost temperatury ciała;

• ból głowy;

• ból mięśni i stawów;

• zmęczenie;

• dreszcze.

U 5-10% pacjentów boreliozie w pierwszym stadium towarzyszą:

• nudności i wymioty;

• silny ból głowy;

• zwiększona wrażliwość skóry;

• światłowstręt;

• napięcie odcinka mięśnia szyjnego.

Drugi etap choroby, trwający od jednego do trzech miesięcy, objawia się następującymi objawami:

• migreny;

• światłowstręt;

• podwyższona temperatura ciała;

• spadek koncentracji;

• zaburzenia snu;

• nagłe zmiany nastroju;

• paraliż nerwów czaszkowych;

• naruszenie wrażliwości kończyn;

• zawroty głowy;

• duszność;

• bóle w klatce piersiowej.

W trzecim etapie, który rozpoczyna się półtora do dwóch lat po zakażeniu, borelioza objawia się w następujący sposób:

• napady padaczkowe;

• upośledzona świadomość;

• demencja;

• bolesne skurcze mięśni;

• upośledzenie pamięci;

• pojawienie się niebieskawo-czerwonych plam, nacieków, guzków na skórze kończyn;

• zanik skóry.

 

Borelioza – objawy skórne

Oprócz objawiającego się rumienia, który jest jednym z najbardziej znanych objawów zewnętrznych boreliozy, można wyszczególnić także inny, rzadko występujący objaw skórny związany z rozwojem choroby.

Chłoniak limfocytowy skóry objawia się wśród 1 do 2% pacjentów z boreliozą. Zmiana ma postać małego, czerwonego, bezbolesnego guzka o średnicy do około 5 mm.

Chłoniak najczęściej występuje na:

• małżowinie usznej;

• worku mosznowym;

• na sutku.

Zmiana może pojawić się po około 2 miesiącach od zakażenia i samoistnie zniknąć, a w przypadku przerwania leczenia może utrzymywać się przez lata lub pojawić się ponownie, prowadząc do dalszych zmian skórnych.

Następnym objawem skórnym jest zanikowe zapalenie skóry kończyn, będące późnym objawem boreliozy, objawiającym się u osób starszych, najczęściej kobiet.

Objawy mogą pojawić się do kilku lat po zakażeniu.

W pierwszej fazie zmiany skórnej, która rozwija się nawet przez kilka lat, może wystąpić miejscowe niebiesko-czerwone przebarwienie kończyn dolnych, często z miejscowym wzrostem pigmentacji.

Objawom może towarzyszyć ból stawów. Nieleczone zapalenie skóry często prowadzi do rozwoju miejscowego owrzodzenia, pogrubienia i widocznego rozszerzenia żył.

 

Borelioza – rumień

Najbardziej uderzającym objawem pierwszej fazy boreliozy (jednak nie zawsze występującym) jest pojawienie się na powierzchni skóry przemieszczającego się rumienia pierścieniowego (patognomoniczny objaw choroby).

Początkowo w miejscu ukąszenia kleszcza występuje pierwotny afekt (zaczerwienienie 2-4 mm czerwonawego zabarwienia), następnie pojawia się plamka lub grudka o intensywnym różowo-czerwonym zabarwieniu, rozprzestrzeniająca się we wszystkich kierunkach.

Brzegi plamki stają się wyraźnie zaznaczone, jaskrawoczerwone, lekko wznoszące się ponad poziom niezmienionej skóry.

Częściej pośrodku plama powoli blednie, staje się sina (zmienia kolor na niebieski), a formacja nabiera charakterystycznego wyglądu pierścieniowego rumienia o owalnym, lub zaokrąglonym kształcie.

W miejscu lokalizacji rumienia nie wyklucza się swędzenia, łagodnego bólu.

 

Borelioza – diagnostyka

Wczesna diagnoza opiera się na danych klinicznych i epidemiologicznych.

W przypadku klasycznego obrazu rumienia wędrującego diagnoza jest postawiona na podstawie klinicznej, diagnoza jest rejestrowana nawet w przypadku braku potwierdzenia laboratoryjnego i dowodów ugryzienia przez kleszcza.

W innych przypadkach diagnozę potwierdza się metodami laboratoryjnymi.

Identyfikacja bakterii Borreliae u ludzi jest trudna, można je znaleźć w zaatakowanych tkankach i płynach ustrojowych: zewnętrznej krawędzi rumienia pierścieniowego, obszarach skóry z atroficznym zapaleniem skóry i limfocytów, krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym.

Ponadto w celu wyjaśnienia diagnozy wskazane jest zastosowanie pośrednich metod diagnostycznych:

• analiza boreliozy metodą PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy);

• diagnostyka serologiczna.

 

Borelioza u dzieci

Od infekcji do manifestacji choroby mija około 8-12 dni. Następnie w 50% przypadków występują objawy ogólnego zespołu zakaźnego, takie jak, osłabienie, stan podgorączkowy.

W niektórych przypadkach nudności i bóle brzucha.

W miejscu ugryzienia dziecka przez kleszcza pojawia się pierścieniowy rumień migrujący w postaci pierścieni o różnej średnicy z intensywnym zaczerwienieniem. Wraz z rumieniem rozwija się regionalna limfadenopatia, bóle mięśniowe.

Charakterystyczną cechą ogólnoustrojowej boreliozy przenoszonej przez kleszcze u dzieci są uszkodzenia układu nerwowego.

Zespół zapalenia opon mózgowych jest najczęściej spotykany i wyraźniejszy od pozostałych zaburzeń neurologicznych.

U dzieci z rzadka (częściej u dorosłych) objawia się zespół Bannwartha. Infekcja ma negatywny wpływ na nerwy obwodowe i czuciowe nerwów czaszkowych i rdzeniowych na każdym poziomie, głównie w odcinku szyjno-piersiowym.

U dziecka z boreliozą przenoszoną przez kleszcze często dochodzi do uszkodzenia nerwu twarzowego i nerwu trójdzielnego.

Przed niedowładem mięśni twarzy pojawia się ból w oczodołach, w okolicy zausznej, a także parestezje itp. Może wystąpić nieżytowe zapalenie spojówki.

 

Profilaktyka boreliozy – jak się chronić?

Nie ma szczepionki profilaktycznej zapobiegającej boreliozie. Najlepszą profilaktyką jest ochrona przed ukąszeniami kleszczy.

Profilaktyka polega na przestrzeganiu indywidualnych środków ochrony przed atakami kleszczy.

Ogromne znaczenie dla zapobiegania infekcji ma prawidłowe usunięcie kleszcza.

Jeśli kleszcz utknął w skórze, należy go jak najszybciej usunąć. Borrelia żyją w jelitach kleszcza i nie dostają się od razu do krwiobiegu.

Im dłużej kleszcz znajdował się na ciele, tym większe ryzyko boreliozy.

Kwestia korzyści z zapobiegania boreliozie po ukąszeniu kleszcza antybiotykami jest kontrowersyjna.

Przepisywanie antybiotyków w pierwszych dniach po ugryzieniu może zmniejszyć ryzyko choroby.

Powinny być przepisywane tylko przez lekarza. Jeśli dojdzie do ugryzienia, należy pilnie zwrócić się o pomoc medyczną, a także nie usuwać kleszcza bez asysty lekarza.

Ze względu na brak konkretnych działań profilaktycznych szczególne znaczenie ma identyfikacja pacjentów na podstawie wczesnych objawów klinicznych oraz obowiązkowa antybiotykoterapia według racjonalnego planu ujętego przez lekarza specjalistę, pozwalając tym samym uniknąć ciężkich powikłań choroby.

 

Borelioza – objawy po latach

Borelioza występująca po latach objawia się trwałymi, nieodwracalnymi zmianami natury organicznej (problemy ze skórą, stawami, sercem, poprawnym działaniem układu nerwowego, obecnością patogenów w ciele).

Objawy te nie pojawiają się w szczytowym okresie choroby, ale po długim czasie, nieraz wielu latach.

Zmniejszają one ogólną sprawność organizmu, aż do wystąpienia niepełnosprawności, powodującej w ostateczności deformujące zapalenie stawów, przewlekłe zapalenia skóry, zaburzenia funkcji pamięciowych, otyłość, problemy z sercem i obniżoną wydolność organizmu.

 

Borelioza – leczenie

Pacjenci z umiarkowanym przebiegiem boreliozy podlegają obowiązkowej hospitalizacji w szpitalu chorób zakaźnych we wszystkich stadiach choroby.

Pacjenci z łagodnym przebiegiem choroby (rumień odkleszczowy, przy braku gorączki i zatrucia) mogą być leczeni w domu.

Antybiotyki są stosowane jako leki w postaci tabletek, których wybór, dawka i czas stosowania zależą od stadium choroby, dominującego zespołu klinicznego i nasilenia.

Wszyscy pogryzieni przez kleszcze i ozdrowieńcy z boreliozy podlegają obserwacji ambulatoryjnej przez 2 lata.

Badanie kliniczne przeprowadza specjalista chorób zakaźnych lub lekarz ogólny.

Pacjenci i osoby po ukąszeniu przez kleszcza po 3, 6, 12 miesiącach i po 2 latach powinny być zbadane klinicznie i serologicznie.

Zgodnie ze wskazaniami przepisywane są konsultacje kardiologa, reumatologa, neuropatologa, wykonuje się badanie EKG, badania krwi na CRP, obecność czynników reumatoidalnych.

Przy późnych objawach boreliozy pacjenci leczeni są w specjalistycznych szpitalach (reumatologicznych, neurologicznych, kardiologicznych) zgodnie ze wskazaniami klinicznymi.

 

Borelioza – skutki choroby

W przypadku braku leczenia we wczesnym stadium choroby po kilku tygodniach lub miesiącach rozwijają się powikłania ze strony serca, stawów i układu nerwowego.

Jednak nawet u pacjentów leczonych we wczesnym stadium powikłania rozwijają się w 15% przypadków.

Ponieważ objawy są niespecyficzne, borelioza jest często błędnie diagnozowana jako reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie opon mózgowych i stwardnienie rozsiane.

Choroba rzadko kończy się śmiercią, ale powikłania sercowe mogą objawiać się zagrażającymi życiu arytmiami, czy infekcjami w czasie ciąży.

Odpowiednia i szybka diagnoza i profilaktyka mogą zaoszczędzić wielu problemów związanych z chorobą.