Home Zdrowie Celiakia lub choroba trzewna

Celiakia lub choroba trzewna

by Agata Kubiak
Celiakia

Celiakia, zwana również glutenozależną enteropatią lub chorobą trzewną, to choroba autoimmunologiczna powodująca nieprawidłową odpowiedź organizmu na gluten, czyli białko – a raczej grupę białek – występujące w ziarnach zbóż takich jak pszenica i jej odmiany, żyto czy jęczmień.

zaniku kosmków jelitowychChoroby autoimmunologiczne charakteryzują się zaburzonym funkcjonowaniem układu odpornościowego, który częściowo traci zdolność rozróżniania swoich od obcych antygenów i uruchamia reakcje obronne skierowane przeciw komórkom własnego organizmu, prowadząc do ich niszczenia.

nietolerancją glutenuJest to rozległa grupa chorób o różnych przyczynach, atakowanych narządach i rokowaniach, we wszystkich jednak mechanizm powstawania szkód opiera się właśnie na takiej autoagresji.

Przyczyny i mechanizm rozwoju celiakii

Jak w wielu chorobach na tle autoimmunologicznym, przyczyny choroby trzewnej nie są jednoznacznie zdefiniowane. Wszystko wskazuje jednak, że prawdopodobnie jest to schorzenie w dużej mierze wynikające z predyspozycji genetycznych.

Najważniejsze geny skorelowane z występowaniem choroby to geny HLA-DQ2 i HLA-DQ8, obecne u zdecydowanejrozpoznanie celiakii większości osób chorych.

Ponadto badania wykazują, że osoby posiadające bliskich krewnych ze zdiagnozowaną celiakią posiadają wyższe ryzyko zachorowania, sięgające 10% w przypadku najbliższej rodziny i aż 70% w przypadku bliźniaczego rodzeństwa z chorobą.

Ponieważ celiakia nie pojawi się u każdego, u kogo stwierdzono obecność wymienionych genów, należy przypuszczać, że jej patogeneza jest bardziej złożona.

Duże znaczenie dla rozwinięcia lub ujawnienia się choroby mają też najpewniej czynniki środowiskowe takie jak dieta czy stres, infekcje przewodu pokarmowego lub inne inwazje, np. chirurgiczne, w jego obrębie oraz inne schorzenia z autoagresją.

zanik kosmków jelitowychStwierdzono, że geny DQ2 i DQ8 odpowiedzialne są za produkcję receptorów, które silniej wiążą się z frakcjami glutenu niż inne odmiany genu DQ, co zwiększa szanse aktywacji układu odpornościowego.

Prawdopodobnie w wyniku zaistnienia innych sprzyjających czynników reakcja nasila się i zaczyna atakować komórki kosmków jelitowych, czyli cienkich pofałdowań błony śluzowej jelita cienkiego, które zapewniają większość powierzchni wchłaniania składników pokarmowych.

Powstaje stan zapalny a kosmki stopniowo ulegają atrofii – krótko mówiąc, zanikają. Ma to znacząco negatywny wpływ na organizm, którego zdolność korzystania z pożywienia zostaje ograniczona. Mogą pojawić się objawy nie tylko ze strony układu pokarmowego, ale całego organizmu.

Objawy celiakii u dorosłych i dzieci

wrzodziejące zapalenie jelita cienkiegoCeliakia dotyka zarówno dzieci jak i osoby dorosłe, pojawiające się niekiedy przekonanie, że chorują jedynie dzieci, wynika najpewniej z różnic w obrazie klinicznym.

W wieku dziecięcym choroba daje najczęściej bardzo klasyczne objawy, głównie ze strony przewodu pokarmowego, takie jak biegunki, wzdęcia, bóle brzucha czy spadek masy.

W tym wieku też większość osób z celiakią jest diagnozowana.

Choroba trzewna przyjmuje jednak wiele postaci i możliwym jest jej przeoczenie w młodym wieku, jeśli przebiega łagodnie lub nawet bezobjawowo.

U takiej osoby może ona ujawnić się dopiero w dorosłości, w wyniku konkretnego czynnika prowokującego lub długotrwałego braku leczenia.

diagnostyce celiakiiZwłaszcza w drugim przypadku, obraz kliniczny może być bardzo nieintuicyjny, ponieważ przez lata działania choroby wiele objawów wynikać będzie z zaburzeń wchłaniania, a tym samym niedoborów prowadzących do upośledzania czynności całego organizmu.

Niedokrwistości, zaburzenia układu rozrodczego, osteoporoza czy zaburzenia neurologiczne – to wszystko może wskazywać na występowanie choroby trzewnej.

Postacie celiakii. Objawy i przebieg choroby

Trudności z uzyskaniem właściwej diagnozy u niektórych osób wiążą się często z występowaniem różnych postaci klinicznych celiakii.

Nie u każdego choroba objawia się w ten sam sposób, a długotrwały brak objawów lub wystąpienie objawów nietypowych może odwlekać wykonanie odpowiedniej diagnostyki.nietolerancja glutenu

Najbardziej charakterystyczną i najszybciej diagnozowaną postacią jest postać klasyczna. Ujawnia się ona zazwyczaj już u małych dzieci, którym wprowadzono do diety gluten.

Objawy są w większości bezpośrednio skorelowane z uszkodzeniami przewodu pokarmowego, występują przewlekłe biegunki, bóle brzucha i wzdęcia.

Czasem w wyniku upośledzonego wchłaniania pojawia się spowolniony rozwój dziecka, niedokrwistość czy niedobory witaminowe.

postaci nietypowej występuje zwykle brak lub niewiele dolegliwości jelitowych, a ujawniające się objawy są odpowiedzią na zaburzone wchłanianie.

diecie bezglutenowejMoże pojawić się przewlekła niedokrwistość, ciągle zmęczenie, zapalenia stawów, migreny czy nawet depresja i bezpłodność.

Postać utajona daje niewielkie i okresowe objawy, które przez niską intensywność często pozostają ignorowane.

Postać utajona, podobnie jak postać bezobjawowa, w której nie obserwuje się żadnych objawów klinicznych, w wyniku wystąpienia niekorzystnych czynników zewnętrznych może przekształcić się w tak zwaną postać późno ujawniającą się i dojść do wystąpienia lub nasilenia się symptomów.

Chociaż różne w obrazie klinicznym, wszystkie wyżej wymienione postacie w badaniach wykażą obecność charakterystycznych przeciwciał oraz zmian histopatologicznych w obrębie jelita cienkiego.

dietę bezglutenowąCzasami wyróżnia się również postać potencjalną, w której u pacjenta obecne są odpowiednie geny i przeciwciała, ale brak jakichkolwiek zmian w jelicie.

Diagnostyka celiakii

Samo wystąpienie objawów sugerujących którąkolwiek z postaci choroby trzewnej nie wystarczy do postawienia ostatecznej diagnozy.

Jeśli jednak na ich podstawie lekarz zacznie podejrzewać celiakię, może zlecić dalsze badania. W pierwszej kolejności wskazane jest wykonanie badań krwi i oznaczenia z niej przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), transglutaminazie tkankowej (tTG) i deamidowanej giladynie (DGP).

chorobę trzewnąJeśli jeden lub więcej z wyników okaże się dodatni, zlecane jest wykonanie biopsji śluzówki jelita cienkiego w celu oceny zmian histopatologicznych.

Czasami pomimo negatywnych wyników badań krwi lekarz i tak zleca wykonanie biopsji, ponieważ dopiero one dają ostateczną odpowiedź.

Sporadycznie wykonuje się również badania genetyczne na obecność genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Do niedawna do chorób glutenozależnych zaliczano jedynie celiakię oraz alergię na gluten. W ostatnich latach wyróżniono jednak kolejną postać nietolerancji dieta bezglutenowaglutenowej, tak zwaną nieceliakalną nadwrażliwość na gluten.

Schorzenie to może wykazywać objawy podobne do celiakii, zwłaszcza te na tle jelitowym – wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, nudności – jednak nie stwierdza się udziału układu odpornościowego, co wyklucza tło autoimmunologiczne.

Na dzień dzisiejszy niewiele wiadomo o tej formie nietolerancji. Brak określonych markerów diagnostycznych utrudnia rozpoznanie, nieznane są także przyczyny wywołujące chorobę.

Hipotezy dotyczące jej patogenezy wskazują od predyspozycji genetycznych czy udziału innych, niebiałkowych komponentów zbóż po nocebo, czyli psychosomatyczną odpowiedź na negatywny stosunek do glutenu.

Profilaktyka celiakii

stosowanie diety bezglutenowejNie istnieją metody profilaktyczne, które pozwolą całkowicie wyeliminować ryzyko wystąpienia celiakii.

W celu ograniczenia ryzyka jej wystąpienia lub pojawienia się silnych objawów, możemy wykonać badania genetyczne dziecka, w którego rodzinie pojawiła się choroba, by jak najwcześniej być w stanie reagować na potencjalne zagrożenie.

Zaleca się także odpowiednio zaplanowane wprowadzenie glutenu do diety dziecka.

niedoboru żelazaNie powinno nastąpić to przed 4 miesiącem życia – włączając w to dietę matki karmiącej piersią – ale też nie później niż po 7 miesiącu.

Najlepiej w przedziale 5-6 miesiąca życia rozpocząć stopniowe wprowadzanie glutenu z równoczesną obserwacją potencjalnych reakcji ze strony organizmu dziecka.

Nawet jeśli choroba się pojawi, im wcześniej zostanie stwierdzona, tym mniejsze jest ryzyko rozwinięcia się poważnych jej konsekwencji.

Celiakia – terapia i rokowanie

Choroby autoimmunologiczne niestety są zazwyczaj nieuleczalne. Chociaż celiakia tylko w przypadkach, w których dojdzie do drastycznego niedożywienia w wyniku zaburzeń wchłaniania daje ryzyko śmierci, osoba chora do końca życia musi przestrzegać określonego trybu życia.

Wiąże się to przede wszystkim ze stosowaniem diety bezglutenowej, czyli niezawierającej zbóż takich jak pszenica, żyto czy jęczmień.

Na szczęście w dzisiejszych czasach, wobec zwiększonej świadomości społeczeństwa co do tej choroby, dostępnych jest wiele gotowych produktów specjalnie przeznaczonych dla osób, które nie mogą spożywać glutenu.

Więcej o temacie celiaki przeczytasz na https://wiemycozdrowe.pl/

Powiązane artykuły