Gaslighting – co to jest?
O pojęciu gaslightingu zrobiło się głośno stosunkowo niedawno – głównie w kontekście przemocy psychicznej, gdzie przy interpretacji owej przemocy zaliczyć można przeróżne formy psychomanipulacji.
Termin ten zaczerpnięty został od Patricka Hamiltona, twórcy sztuki Gas Light, która opowiada historię mężczyzny znęcającego się nad żoną właśnie poprzez wmawianie jej oznak choroby psychicznej.
Czym zatem jest gaslighting?
Jak wcześniej wspomniano – jest to manipulacja, o różnym stopniu nasilenia, która za pomocą „sztuczek psychologicznych” ma na celu doprowadzenie drugiej osoby, do sytuacji, gdzie traci ona poczucie kontroli i pewność co do swoich funkcji poznawczych.
Na czym polega gaslighting?
Psychomanipulacja w formie gaslightingu występuje na co dzień i prawdopodobnie większość osób doświadczyła jej w stopniu lekkim, ale to jej nasilenie i ostateczny efekt określa to, czy jest ona niebezpieczna.
Proces polega na tym, aby stopniowo i systematycznie udzielać ofierze fałszywych informacji i powstrzymywać informacje prawdziwe, co w efekcie ma wzbudzać w niej dezorientację i niepewność co do jej pamięci czy sposobu odbierania rzeczywistości i ostatecznie doprowadzić do drastycznego obniżenia własnej wartości.
Psychologiczna manipulacja – jakie techniki stosują sprawcy gaslightingu?
Aby lepiej zrozumieć gaslighting i wiedzieć jak go rozpoznać trzeba poznać techniki, jakimi posługuje się osoba manipulująca.
Warto podkreślić, że ten rodzaj psychomanipulacji występuje pomiędzy dwojgiem ludzi i jej kierunek oraz cel będzie zależny od tego, jaki charakter ma relacja danych osób – czy to partnerzy w związku, relacja rodzic – dziecko, relacja koleżeńska czy stosunki pracownicze.
Niezależnie jednak od charakteru relacji tego typu działania mogą być bardzo niebezpieczne i warto zwracać uwagę na najmniejsze przejawy manipulacji w zachowaniu drugiego człowieka.
Gaslighting charakteryzują działania takie jak:
- Stopniowe odcinanie ofiary od kontaktów z innymi, podważając sens utrzymywania kontaktu z nimi
- Kwestionowanie jej uczuć i percepcji, aby straciła wiarę w poprawne odbieranie przez nią rzeczywistości
- Wmawianie zaburzeń psychicznych
- Dezorientowanie ofiary poprzez negowanie zaistniałych zdarzeń, a wmawianiu tych, które się nie wydarzyły
- Częste wzbudzanie poczucia winy
- Uniemożliwianie weryfikowania informacji
Gaslighting w związku
Wchodząc w zdrowy związek każda ze stron ma jakieś określone oczekiwania, przede wszystkim wsparcie, szczerość, miłość i szacunek.
Co w momencie, gdy osoba, która została obdarzona pełnym zaufaniem i miłością nie jest w rzeczywistości taka, jaka się wydawała?
Jest to szczególnie niebezpieczna sytuacja, gdy osoba szczerze 
zakochana jest dodatkowo manipulowana przez partnera. Ogrom ofiar przemocy domowej jest poddawana psychomanipulacji przez swoich oprawców, a część z nich doświadcza również gaslightingu, który wydaje się wyjątkowo wyrafinowaną formą przemocy psychicznej.
W związku dużo łatwiej sprawcy zmanipulować ofiarę, poprzez uzależnienie jej od siebie.
Przemoc psychiczna
Działania manipulatora często mają przywiązać do niego ofiarę, co dzieje się na przykład poprzez okazywanie miłości czy sympatii naprzemiennie z napadami agresji, ale ważne dla tego celu jest również stopniowe ucinanie relacji, a więc ograniczanie jej kontaktów z rodziną i znajomymi, tworząc w jej głowie obraz, w którym bez partnera nie poradzi sobie w życiu.
Kolejnym etapem jest sprawienie, by ofiara myślała, że traci 
zmysły. Manipulator chowa przedmioty, przekłada je, podkłada inne, cały czas wmawiając, że zrobiła to ona. Ofiara musi zwątpić we wszystko, co pamięta, myśli, czuje i robi.
Jakie ma to znaczenie dla sprawcy? Dlaczego to robi? Otóż przede wszystkim dla poczucia władzy nad drugą osobą.
Gaslighting w pracy
Jak można się domyślić – gaslighterzy to nie tylko mogą być osoby z rodziny lub najbliższego otoczenia. Osobę ze skłonnościami do manipulacji możemy spotkać wszędzie, również w pracy.
Tego rodzaju manipulacja w pracy jest o tyle bezpieczniejsza dla ofiary, że manipulator ma dużo trudniejsze zadanie w związku z miejscem i czasem działania.
Nie może on w pełni wykorzystać wszystkich technik, ponieważ jest ograniczony zarówno czasem pracy jak i obecnością innych osób.
Gaslighting w pracy może być nadal niezwykle obciążający psychicznie i absolutnie nie można tego faktu zignorować.
W zachowaniu manipulatora można dostrzec charakterystyczne próby wzbudzenia zaufania, on sam będzie próbował się zbliżyć do swojej potencjalnej ofiary, zaprzyjaźnić się, stworzyć więź.
Ofiara powinna czuć, że ma obok siebie przyjaciela, który stoi po jej stronie.
Zdobyte zaufanie wykorzystać może już podczas pozornie niewinnych żartów, w których dobitnie podkreślać będzie wady i porażki ofiary oraz dotykając jej czułych punktów.
Ponadto można spodziewać się wmawiania ofierze zdarzeń, które nie miały miejsca i zaprzeczaniu tym, które rzeczywiście zaistniały.
Ważną kwestią jest również wykorzystywanie emocjonalnych reakcji ofiary, aby wmówić jej, że jest niezrównoważona.
Jak się bronić przed psychologiczną manipulacją?
Rozpoznanie
Najważniejszą rzeczą w walce z ową manipulacją jest przede wszystkim jej rozpoznanie.
Nie jest to łatwa sprawa, ponieważ od dziecka większość osób doświadczała stosunkowo lekkiej formy manipulacji, do której przywykli na tyle, że nie byliby w stanie ocenić jej jako coś negatywnego i z pewnością nie przypisaliby jej miana manipulacji psychologicznej czy gaslightingu.
Przykładów jest mnóstwo, ale z pewnością szerzej znane „dziewczynki się nie złoszczą”, kiedy dziecko stanowczo pokazuje swoje niezadowolenie, albo sytuacja, w której rodzic przypadkiem zniszczył zabawkę dziecka, a następnie wmawia mu, że z pewnością to ono gdzieś zabawkę zgubiło – to oczywiście nic innego jak forma manipulacji poprzez podważanie uczuć dziecka czy wmawianie zdarzenia, które faktycznie nie miało miejsca.
Tak więc aby móc z powodzeniem rozpoznać manipulację przydatną jest wiedza o tym, jakie działania podejmować może manipulator, jednak intuicyjnie też jesteśmy w stanie zorientować się, że coś jest nie tak.
Udokumentowanie
Zapisanie w notesie rzeczy, które zostały wykonane z pewnością ułatwią weryfikację stanu faktycznego. Warto dodatkowo robić zdjęcia, nagrania, ale również rozmawiać o tym z innymi bliskimi osobami, lub w przypadku gaslightingu w pracy – konsultowanie różnych rzeczy ze współpracownikami.
Kontakt z innymi ludźmi
Manipulator będzie robił wszystko, żeby odciąć swoją ofiarę od wszystkich, którzy mogą przeszkodzić mu w realizacji planu. Inne osoby stwarzają dla niego zagrożenie, że ofiara znajdzie potwierdzenie swoich słów i czynów u innych, przez co już na początku jego plan może nie pójść w tą stronę, w którą chciał, dlatego tak ważne jest otaczanie się różnymi ludźmi, rozmawianie z nimi o tym co się robiło, ale również o podejrzanym zachowaniu manipulatora.
Specjalista
Manipulacja dla ofiary jest ogromnym obciążeniem i powoduje silny i długotrwały stres a ponadto powodować może obniżenie poczucia własnej wartości, więc warto udać się na wizytę do specjalisty – psychologa czy psychoterapeuty. Z pewnością specjalista może pomóc w poukładaniu w głowie wielu spraw oraz w odbudowie poczucia własnej wartości.
